كود فسفر چيست؟

P متعلق به خانواده نيتروژن (گروه ۱۵ جدول تناوبي) است. اين ماده به‌عنوان يكي از عناصر جهت رشد و نمو گياهان لازم و ضروري است. رشد جمعيت و نياز بشر به غذا، اهميت اين كودها را در سال‌هاي اخير بسيار بيشتر نموده است. در اين مقاله با كود فسفر بالا (مايع و جامد) چگونگي مصرف و خواص آن‌ها، بهترين منابع آن براي خاك، علائم ظاهري كمبود P و مكانيسم كمبود در گياهان بيشتر آشنا خواهيد شد.

فسفر طبيعي در خاك

مقدار كل P در اكثر خاك‌هاي سطحي كم و ميزان آن در خاك بسيار متغير است. اين مقدار با ميانگين خاك ۱۴/۰ درصد نيتروژن و ۰٫۸۳ درصد پتاسيم در خاك مقايسه مي‌شود. اين عنصر در خاك‌ها به‌صورت ارگانيك و به‌صورت غير ارگانيك (معدني) يافت مي‌شود و محلول آن در خاك كم است. بين فاز جامد در خاك و فاز محلول خاك تعادل وجود دارد. گياهان تنها مي‌توانند بخش حل شده در محلول خاك را به خود اختصاص دهند و از آنجا كه بيشتر فسفر خاك در تركيبات شيميايي پايدار وجود دارد، فقط مقدار كمي فسفر در هر زمان معين در دسترس گياه است. بعد از جذب مقدار موجود در محلول خاك توسط ريشه گياهان، جهت برقراري تعادل اين ماده از فاز جامد به فاز محلول وارد مي‌شود.

انواع تركيبات موجود در خاك

تركيبات موجود بيشتر توسط pH خاك و با توجه به نوع و ميزان مواد معدني موجود در خاك تعيين مي‌شود. تركيبات معدني P معمولاً حاوي آلومينيوم، آهن، منگنز و كلسيم است. در خاك‌هاي اسيدي اين ماده تمايل به واكنش با آلومينيوم، آهن و منگنز دارد، درحالي‌كه در خاك‌هاي قليايي تمايل واكنش بيشتر با كلسيم است. دامنه بهينه pH براي حداكثر در دسترس بودن ۶٫۰-۷٫۰ است. در بسياري از خاك‌ها تجزيه مواد آلي و باقيمانده محصولات زراعي به مقدار فسفر موجود در خاك كمك مي‌كند.

عوامل مؤثر بر ميزان موجود در خاك

نوع ماده تشكيل دهنده خاك

درجه هوازدگي و فرسايش

شرايط آب و هوايي

ميزان استفاده از كود و برداشت محصول

عوامل مؤثر بر قابليت دسترسي در خاك

PH خاك

حداكثر در دسترس بودن اين عنصر عموماً در محدوده pH 6 تا ۷ رخ مي‌دهد

تغذيه متعادل محصولات زراعي

منابع كافي از ساير مواد مغذي گياهي باعث افزايش جذب اين عنصر از خاك مي‌شود. استفاده از اشكال ازت آمونيومي با P باعث افزايش جذب آن از كود در مقايسه با استفاده از كود فسفر به تنهايي يا استفاده از كودهاي N و P به‌طور جداگانه مي‌شود.

مواد آلي خاك

خاك‌هايي كه داراي مواد آلي بالاي مي‌باشند حاوي مقادير قابل توجهي P آلي هستند و مي‌تواند آن را براي رشد گياه فراهم كند.

نوع رس خاك

ذرات رسي تمايل دارند كه فسفر را در خاك حفظ يا ثابت كنند. در نتيجه خاك‌هاي ريز بافت مانند خاك‌هاي لومي رسي داراي ظرفيت تثبيت بيشتري نسبت به خاك‌هاي شني و درشت هستند.

زمان‌بندي استفاده از كود فسفر

تثبيت P خاك با زمان تماس بين بخش محلول و ذرات خاك افزايش مي‌يابد. در نتيجه استفاده كارآمدتر از كود فسفر بالا به‌طوركلي اندكي قبل از كاشت محصول حاصل مي‌شود.

دما، تخلخل، رطوبت و تراكم خاك

جذب اين عنصر توسط گياه با دماي پايين و هوادهي ضعيف خاك كاهش مي‌يابد. رطوبت بيش از حد خاك يا تراكم خاك باعث كاهش اكسيژن خاك و كاهش توانايي ريشه‌هاي گياه در جذب آن از خاك مي‌شود. تراكم باعث كاهش فضاي منافذ و در نتيجه هوادهي در ناحيه ريشه مي‌شود.

فسفر در گياه

اين عنصر در همه سلول‌هاي زنده گياهي و حيواني وجود دارد و جزء عناصر ضروري براي رشد گياه است به گونه‌اي كه هيچ عنصر ديگري نمي‌تواند جايگزين آن شود. فسفر براي رشد ريشه بسيار مهم است ازاين‌رو سالانه بايد قبل از كاشت يا در زمان كاشت محصولات زراعي در منطقه‌اي كه بذر جوانه مي‌زند بكار رود. چون كه فسفر در خاك متحرك نيست و براي جذب بايد در تماس با سيستم ريشه باشد. از جمله عوامل اصلي جهت در دسترس بودن ميزان فسفر بالا در خاك براي گياهان شامل: غلظت يون فسفات در محلول خاك و توانايي خاك جهت باز گرداندن آن به محلول خاك در هنگام برداشت توسط ريشه گياه است كه اصطلاحاً ظرفيت بافري خاك گفته مي‌شود.

گياهان فسفر را از محلول خاك به‌صورت يون HPO4-2 يا H2PO-4. جذب مي‌كنند نسبت جذب اين دو شكل توسط pH خاك تعيين مي‌شود، در pH بالاتر خاك، بيشتر HPO4-2 را جذب مي‌كند. از آنجا كه غلظت P در محلول خاك كم است، گياهان اكثراً از جذب فعال در برابر شيب غلظت استفاده مي‌كنند (غلظت P در ريشه‌ها نسبت به محلول خاك بيشتر است).

نقش فسفر در گياه

فسفر جزئي از ساختار اسيد نوكلئيك پيچيده گياهان است كه سنتز پروتئين را تنظيم مي‌كند. بنابراين، P در تقسيم سلولي و رشد بافت جديد بسيار مهم است.

وجود در ساختار ديواره سلولي گياهان

نقش در گرفتن و تبديل انرژي خورشيد به تركيبات گياهي

ساختارهاي DNA و RNA توسط پيوندهاي P به هم مرتبط هستند.

غلظت فسفر ريشه باعث برقراري تعادل عناصر كم مصرف در برگ مي‌شود

توسعه و تحريك شدن ريشه

افزايش ساقه و استحكام ساقه

شكل‌گيري گل و توليد بذر

يكنواخت‌تر و زودرس‌تر شدن محصول

بهبود در كيفيت محصول

افزايش مقاومت در برابر بيماري‌هاي گياهي

علائم كمبود در گياه

رشد گياهان در شرايط كمبود P بسيار كم است و گياهان غالباً داراي رنگ غيرطبيعي سبز تيره هستند. در اوايل بهار در خاك‌هاي كه داراي كمبود هستند، قند موجود در گياهان مي‌توانند رنگ‌دانه‌هاي آنتوسيانين را جمع كرده و باعث ايجاد رنگ بنفش مايل به قرمز شوند. لازم به ذكر است كه اين علائم كمبود شديد هستند و محصولات ممكن است بدون اينكه كمبودهاي مشخصي نشان دهند به‌خوبي به كاربرد كود فسفر بالا پاسخ دهند. به‌طوركلي علائم كمبود شامل رشد كم رنگ و رنگ بنفش تيره برگ‌هاي مسن‌تر، كاهش گلدهي و پيشرفت سيستم ريشه است. در بيشتر گياهان اين علائم هنگامي ظاهر مي‌شوند كه غلظت در برگ‌ها كمتر از ۲/۰ درصد باشد.

موارد شباهت كمبود P با N

رشد قسمت هواي و ريشه هر دو كند يا متوقف مي‌شود. برگ‌ها كوتاه، باريك و نازك مي‌شوند.

ظهور شكوفه و جوانه برگي كم مي‌شود.

جوانه‌هاي كناري ممكن است به خواب بروند يا از بين بروند.

اين علائم بين N و P مشترك مي‌باشند علت شباهت كمبود N و P در گياه ممكن است به علت شباهت فعاليت‌هاي اين دو عنصر در گياه باشد به‌گونه‌اي كه هر دو عنصر نقش اساسي در متابوليسم گياهي دارند.

روش‌هاي تشخيص دقيق كمبود

آناليز خاك

آناليز گياه

مشاهده علائم ظاهري

روش توليد كودهاي فسفاته

كود فسفر از سنگ فسفات ساخته مي‌شوند كه در بعضي مواد به دليل هزينه‌هاي توليد و حمل‌ونقل به‌صورت خاك فسفات مستقيم مورداستفاده قرار مي‌گيرد. در فرآيند توليد از تركيب سنگ فسفات (آپاتيت) با اسيد سولفوريك سوپر فسفات ساده كه حدود ۹۰ – ۸۵ درصد محلول در آب است توليد مي‌شود.

از واكنش اسيد فسفريك با آپاتيت سوپر فسفات تريپل (TSP) و با آمونياك مونوآمونيوم فسفات (MAP) و دي آمونيوم فسفات (DAP) توليد مي‌شود و در صورتي كه بتوان اسيد فسفريك را گرم كرد تا آب موجود در آن خارج شود و با آمونياك واكنش دهد پلي فسفات آمونيوم توليد مي‌شود. استفاده بي‌رويه از كود فسفر باعث اختلال در جذب ساير عناصر ازجمله آهن، روي و منگنز مي‌شود.

در كود فسفر ميزان درصد P به‌صورت درصد فسفو پنت اكسيد (P2O5) بيان مي‌شود كه براي به دست آوردن ميزان درصد P از ضريب ۰٫۴۳۷ استفاده مي‌شود. مثال كود كامل ۱۲٫۲۴٫۱۲ كه حاوي ۲۴ درصد P2O5 است حاوي ۱۰٫۵ درصد P است.

۱۰٫۵=۰٫۴۳۷ * ۲۴

راهكارهاي بهبود استفاده از كود فسفر در خاك

اصلاح خصوصيات خاك سطحي

مديريت خاك سطحي

مديريت منابع فسفاته

بهينه‌سازي استفاده از كود فسفر

از طريق زمان‌بندي مناسب و مقدار اقتصادي كه معمولاً اين كودها را به‌صورت رديفي در هنگام كاشت محصول و يا به‌صورت پخش در سطح خاك هنگام شخم بكار مي‌روند.

دلايل استفاده بهينه از اين كودها

منبعي كه كود فسفر از آن توليد مي‌شوند (سنگ فسفات و خاك فسفات) بسيار محدود و تجديدناپذير است بنابراين بايد از كود P به‌طور مؤثري استفاده شود.

در كشورهاي در حال توسعه كه به افزايش توليد مواد غذايي جهت بهبود معيشت مردم توجه ويژه‌اي دارند، حفظ و بهبود وضعيت اين عنصر در خاك براي رشد محصولات غذايي موردنياز از اهميت بالايي برخوردار است.

مصرف بي‌رويه از كود فسفر بالا در خاك (كودهاي شيميايي و كودهاي آلي) يكي از دلايل عمده آلودگي آب‌هاي سطحي به اين عنصر است كه اين عامل باعث ايجاد خسارات جبران‌ناپذيري به محيط زيست مي‌شود.

نكات قابل توجه

در هنگام كاشت بذر حتماً كود فسفر را در نزديك آن به خاك اعمال كنيد. اين كار در خاك‌هاي با فسفر پايين مي‌تواند بسيار مفيد باشد. در صورتي كه خاك شما از ميزان فسفر پاييني برخوردار است و كود را بر روي خاك پخش مي‌كنيد، احتمال جذب اين عنصر توسط گياه بسيار پايين‌تر مي‌باشد.

پيش از استفاده از اين كود فسفر مي‌توانيد آهك را به خاك‌هاي اسيدي اعمال كنيد تا pH خاك را تا حدودي افزايش دهد. زماني كه pH به بالاتر از ۵ برسد، آلومينيوم موجود در خاك كاهش مي‌يابد و در نتيجه فسفر با آلومينيوم خاك وارد واكنش نمي‌شود و بيشتر در دسترس گياه قرار خواهد گرفت.

P مي‌تواند به سرعت با آهن و آلومينيوم موجود در خاك به‌خصوص زماني كه pH پايين‌تر از ۵ است واكنش دهد و آن را از دسترس گياه خارج نمايد. در نتيجه قليايي نمودن خاك يكي از نكاتي است كه براي در دسترس پذيرتر نمودن اين عنصر براي گياه بايد همواره به آن توجه نمود.

pH نكته‌اي است كه همواره بايد در هنگام استفاده از اين كودها به آن‌ها توجه نمود. بهترين pH براي جذب اين عنصر توسط گياهان در حدود ۶٫۵ الي ۷ گزارش شده است. در pH هاي بالاتر از ۷ نيز فسفات‌هاي كلسيم تشكيل مي‌شود كه مانع از جذب اين عنصر براي گياه مي‌شوند.

براي خريد كود فسفر و ساير انواع كودها و ديگر محصولات كشاورزي به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرماييد.

همچنين از راه‌هاي زير نيز مي‌توانيد محصولات ما را ملاحظه و خريد نماييد:

۱- مراجعه به صفحه اينستاگرامي به آدرس:

https://www.instagram.com/zerafat_shop/

https://www.instagram.com/zerafat.shop

۲- مراجعه به كانال تلگرامي به آدرس:

https://t.me/zerafat_shop

۳- تماس با شماره موبايل: ۰۹۱۳۵۵۵۵۹۳۳